Kimyasalların Kullanımı ve Güvenli Şekilde Depolanması

Üretimin temel yapıtaşlarından biri olan kimyasal maddeler gerek günlük ürünlerin üretiminde gerekse de hafif ya da ağır sanayi üretimlerinde sıklıkla kullanılır. Yapıları gereği patlama riski taşıyan kimyasalların depolanması da hem insan sağlığı hem de üretimin devamı açısından oldukça önem taşır. Yazının devamında bu maddelerin depolanması ve kullanması hakkında detaylı bilgilere yer vereceğiz.

Kimyasal Maddelerin Kullanımı

Kimyasal ürünlerin kullanımı tek başına uygulama anından daha fazlasını kapsar. Ürünün muhafaza edilmesi, kullanım anında gerekenler ve kullanım sonrasında yapılması gerekenler gibi konuların tamamında önlemlerin alınmış, gerekliliklerin yerine getirilmiş olması büyük bir öneme sahiptir. Gelin bunları yakından inceleyelim.

Çeşitli Kimyasalların Depolanması İçin İpuçları

En zararsız görünen kimyasaldan en tehlikeli görünen kimyasala kadar tüm kimyasalların depolanmasında dikkat edilmesi gereken kurallar ve ipuçları bulunur. Verdikleri zarara göre “Fiziki”, “Tıbbi” ve “Çevresel” olarak kategorize edilen kimyasalların depolanması da yine hangi kategori altında değerlendiriliyorsa o kategorinin depolama kurallarına göre yerine getirilmelidir. Taşıma veya istifleme esnasında oluşabilecek kazalar, depolama malzemesinin kırılması, çatlaması veya olası diğer olumsuz durumlar karşısında nasıl önlem alınacağı konusunda bu etiketler çok çabuk bir biçimde rehber niteliği taşıyacaktır. Bununla birlikte kimyasalın depolanmasında insandan doğabilecek risklerin de mümkün mertebe en aza indirgenmesi gereklidir. Bu doğrultuda:

• Acil çıkış alanları, yangın söndürücü gibi hayati önem taşıyabilecek araçların kullanımını engelleyecek noktalara taşıt park edilmemesi,
• Daha tehlikeli veya zararlı olan kimyasalların yanında sigara içilmemesi, açık ateşle yaklaşılmaması gibi konularda önlemlerin alınması,
• Kimyasalın depolanması esnasında konu hakkında eğitim almış, bilgi sahibi personellerin çalıştırılması ve iş sağlığı ve güvenliği açısından standartların yerine getirildiğinden emin olunması gibi önlemler hayati önem taşır.

1. Patlayıcı Maddelerin Depolanması

“Fiziksel Zarar” kategorisinde değerlendirilen patlayıcı kimyasallar, kendiliğinden kimyasal bir tepkime ortaya çıkarabilir ve bu tepkime sonucunda ciddi biçimde zarar verebilecek ölçüde sıcaklık, basınç ya da gaz üretebilir. Bu bağlamda patlayıcı kimyasalların depolanmasında depolama alanının teknik özelliklerine de dikkat edilmesi oldukça kritiktir. Olası bir patlama durumu göz önünde bulundurulmalı ve depo alanı şehir merkezi gibi kalabalık alanlardan uzak tutulmalıdır. Öte yandan benzinlikler, yağ depoları gibi alanlara uzaklık konusunda dikkat edilmeli ve deponun fiziki şartları da titizce değerlendirilmelidir. Elektriğin patlama kuvveti düşünülerek aydınlatma dışarıdan yapılmalı, depo rutubetten korunmalı ve yangını hızlandırabilecek ahşap zemin veya benzeri tercihlerden kaçınılmalıdır.

2. Alevlenir Maddelerin Depolanması

Alevlenir maddeler belirli bir basınç veya sıcaklık derecesinde alevlenme aralığına sahiptirler ve bu açıdan depolanmaları konusunda özen gösterilmesi gereklidir. Alevlenebilir nitelikteki kimyasalın depolanmasında en önemli noktalardan biri, kimyasalı alevlenme riskini arttıran güneş ışığı, ısı ve alevden olabildiğince uzak tutmaktır. Bununla birlikte yangın riskinin oldukça yüksek olması nedeniyle depolama alanının duvarlarının yangına belirli bir süre dayanabilecek malzemelerle yapılması, elektrik tesisatında topraklamanın gerçekleştirilmesi ve depoya otomatik duman algılayıcı, yangın sensörü gibi malzemelerin yerleştirilmesi gereklidir. Depolama açısından en uygun tercih, onaylanmış güvenlik kaplarını kullanmaktır ve alevlenebilir sıvıları taşıyan tanklar üstündeki işaretlemeleri de anlaşılabilir şekilde düzenlemektir.

3. Oksitleyici Maddelerin Depolanması

Yanıcı nitelik taşımayan oksitleyici maddeler, yapıları gereği oksijen taşıdıklarından reaksiyon riskleri yüksek maddelerdir. Bu yapısı nedeniyle oksitleyici kimyasalın depolanmasında yol haritası daha net biçimde çizilebilir. Oksitleyiciler, serin ve iyi havalandırılan bir depoda ateşten uzak tutulmalı ve aynı şekilde alevlenebilir sıvıların da yanında asla depolanmamalıdır. Yangın riskini direkt olarak etkileyen parlama noktaları düşük olduğundan oksitleyici maddelerin yanıcı maddelerden veya tutuşturucu araçlardan uzak tutulması gereklidir. Oksitleyici kimyasallar yapıları gereği hemen hemen her maddeyle reaksiyona girebildiklerinden iç içe konteynerler içerisinde saklanmalıdır.

4. Piroforik Maddelerin Depolanması

Hava ile temasında kısa sürede kendiliğinden alev alma riski taşıyan piroforik kimyasalların depolanmasında dikkat edilmesi gereken ilk nokta depolamanın yapılacağı alanda doğru atmosferin oluşturulmasıdır. Yapısı gereği havadan uzak tutulması gereken piroforik maddeler, kimyasal tepkimeye girmeyen, nötr atmosfer anlamına gelen “inert”

atmosfer altında depolanmalıdır. İnert atmosferin sağlandığı depolama alanının, ısı, ateş, oksijen ve su gibi etmenlerden uzak tutulduğundan emin olunmalıdır. Öte yandan piroforik maddelerin kolay alevlenebilir yapısı dikkate alınarak maddenin yapısı ve tehlike uyarılarının görüneceği etiketler kaplarda bulunmalı ve kullanım sonrasında artan kimyasal derhal taşıma kaplarına geri yerleştirilmelidir.

5. Kendiliğinden Tepkimeye Giren Maddelerin Depolanması

Hava ile tepkimeye girdiği anda başka herhangi bir enerjiye ihtiyaç duymadan tepkimeye giren kimyasalların depolanmasında kimyasalın yapısına bağlı olarak belirli kuralların gözetilmesi gerekir. Bu tür kimyasallar diğer kimyasallara göre çok daha uzun sürede tutuşuyor olsa da tutuşma hacimleri çok daha büyük olduğundan dikkat edilmesi gereken kurallar da bu duruma yönelik olarak değişir. Diğer tüm depolar gibi kendiliğinden tepkimeye giren kimyasallar da ısı kaynaklarından, nemden, alev alabilecek herhangi başka bir maddeden uzakta tutulmalı, bununla birlikte yüksek sıcaklıklarda depolanmamalıdır. Piroforik maddelerin depolanmasında olduğu gibi yine inert atmosfer bu kimyasalın tutulacağı alanda tercih edilmeli ve bu kimyasalın yerleştirildiği kaplar veya ambalajlar arasında boşluklar arttırılmalıdır.

6. Akut Toksik Maddelerin Depolanması

“Zehirli” olarak nitelendirilen akut toksik kimyasalların depolanmasında bu durumun dikkate alınarak istiflemelerin yapılması büyük bir önem taşır. Bu kimyasallar, kırılmaz ve güvenli ikincil bariyerler içerisinde tutulmalı, depolar iyi havalandırılmalı, soğutma gerektiren kimyasallar ayrı, toksik kimyasallar ayrı şekilde depolanmalıdır. Tüm bunlarla birlikte etiketlemenin düzgün ve anlaşılır biçimde yapıldığından emin olunmalı, tüm akut toksik kimyasallar kilitli alanlarda muhafaza edilmelidir.

7. Aşındırıcı Maddelerin Depolanması

Temas ettiği noktaları aşındırma özelliği taşıyan aşındırıcı kimyasalların depolanmasında yapısına uygun bir istifleme yolu izlenmesi önem taşır. Çok iyi kapatılmış kaplarda saklanması gereken bu kimyasal türünün, kuru ve iyi havalandırılan ortamlarda muhafaza edilmesi gereklidir. Öte yandan tepkimeye girebileceği metallerle, yanıcı maddelerle veya suyla etkileşimine dikkat edilmesi gereken aşındırıcı kimyasalların kilitli alanlarda tutulması da önemli bir gerekliliktir.

Kimyasalların Depolanması Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kimyasalların yapılarına göre taşıdıkları riskler ve bu risklerin tehlike ölçeği değişmektedir. Bu riskler karşısında hem görevli personeli hem de toplumun geri kalanını korumak adına önem taşıyan noktalardan birisi belirli vade aralıklarında kontrolleri gerçekleştirmek, yasal mevzuatta bir değişikliğin olup olmadığını kontrol etmek ve eğer bir değişiklik varsa bu değişikliği gerçekleştirmektir. Öte yandan bu maddelerin depolanması esnasında öne çıkan 3 temel başlık vardır:

1. Doğru Kişisel Koruyucu Donanım Seçimi

Kimyasalların depolanması esnasında depolama yapan kişinin kendisini koruması için gerekli olan koruyucu tercihleri tıpkı depolamada olduğu gibi kimyasal yapısına göre değiştirilmeli veya arttırılmalıdır.

2. Güvenli Taşıma

Kimyasalların depolanmasında riskin arttığı dönemlerden biri olan taşımanın güvenli yapılabilmesi için insani risklerin azaltılması gereklidir. Daha az yoğun saatlerde taşımanın yapılması, kırık kapların taşınmaması, yük asansörünün kullanılması, uygun aracın tercih edilmesi bu aşamada önem taşır.

3. Kimyasalların Depolanması

Depolama esnasında kimyasal yapısına uygun kimyasal etiketlerinin yerleştirilmesi, bu maddelerin depolanmasının yapıldığı alanın kimyasal yapısına uygunluğundan emin olunması temel kurallardır.

Kimyasal Kullanımında Önleyici Faaliyetler

Kimyasalların depolanmasında ve kullanımında alınacak bazı önlemlerle riskleri azaltmak mümkündür. Depolama esnasında dikkate alınan kurallara uyulması, kimyasalın kullanım tarihlerine ve kullanım biçimlerine dikkat edilmesi kritik önem taşır. Örneğin kimyasalların saklandığı kırılabilir yapıdaki cam türü kapların genel olarak göz hizasının altında depolanması, kullanılabilir durumda olan ancak ambalajı hasar gören kimyasal hammaddelerin öncelikli olarak kullanıma alınması, basit olduğu kadar önem taşıyan önlemlerdir. Bununla birlikte artık kullanılamaz olan kimyasallar için kalite kontrol şefine, üreticiye ve teknik gruba danışarak hareket etmek zararlı kimyasalların depolama ve stoklama işlemlerinde farklı hammaddelerin yan yana depolamasının uygunluğunu zararlı kimyasal depolama matrisleriyle takip ve kontrol etmek de önleyici faaliyetler arasına girer. Kimyasalın yapısına göre depolama teknikleri ve riskleri değiştiğinden ilgili kimyasallarla alakalı görevlendirilmiş personelin ilgili kimyasalla alakalı bilgisinden emin olmak da pek çok riskin önlenmesini sağlar.